Uczeń z zespołem Aspergera w szkole

Objawy ZA

Objawy zespołu Aspergera można wychwycić już we wczesnym dzieciństwie, nawet w okresie niemowlęcym, jednak nie jest to łatwe i najczęściej rodzice diagnozują swoje pociechy później. Dzieje się tak, ponieważ niestandardowe zachowanie dziecka w tak wczesnym okresie rozwoju jest, co naturalne, trudne do rozpoznania przez niedoświadczonych rodziców i dość rzadko od razu skłania ich do poszukiwania wyjaśnienia u specjalistów. Z reguły opiekunowie dziecka mają przekonanie, że sytuacja wróci do normy w późniejszym etapie rozwoju malucha, że jest okresem przejściowym. Do takich zastanawiających objawów można zaliczyć to, że dzieci lubią same się bawić, przytulane i uspokajane jeszcze bardziej się denerwują, nie reagują na osoby znajdujące się w pobliżu.
W późniejszych latach uwagę otoczenia zwracają problemy maluchów w kontaktach społecznych, co można już wyraźnie zaobserwować w wieku przedszkolnym. Dziecko z zespołem Aspergera nie nawiązuje łatwo kontaktów z rówieśnikami i innymi osobami, często wręcz widać, że w ogóle ich nie szuka. Jeśli już kontakt zostanie nawiązany, uczeń ma trudności z jego podtrzymaniem, co oczywiście niesie ryzyko odrzucenia takiego dziecka przez grupę. Zarówno w domu, jak i w przedszkolu czy szkole uczeń unika aktywności zmuszających go do przebywania w obecności innych osób. Łatwo więc można sobie wyobrazić, jakie wyzwania stoją przed dzieckiem i jego nauczycielami, opiekunami w przestrzeni edukacyjnej, opartej przecież na nieustannym przebywaniu w grupie i intensywnym kontakcie z rówieśnikami. Ponieważ małe dzieci nie mają jeszcze wypracowanych mechanizmów kontroli emocji i nie umieją inaczej sygnalizować swoich potrzeb, często reagują wybuchami gniewu, płaczu, rozdrażnieniem czy wręcz agresją. Rodzice mogą odbierać je jako stale zbuntowane, gniewnie nastawione, z którymi trudno jest dojść do porozumienia.

Mianem Zespołu Aspergera określa się najłagodniejsze przypadki autyzmu, dotyczące przede wszystkim zaburzeń funkcjonalnych. Podobnie jak wszystkie inne przypadki autyzmu jest to zaburzenie rozwoju o podłożu neurologicznym, którego przyczyny na ogół nie są znane.

U osoby z Zespołem Aspergera występują typowe dla autyzmu odchylenia i deficyty w kontaktach i umiejętnościach społecznych i w użyciu języka dla potrzeb komunikacji.

Część dzieci na pewno jest zdiagnozowana, a ich rodziny są świadome problemów swoich pociech, pracują z nimi terapeutycznie i nastawione są na współpracę z kolejnymi placówkami edukacyjnymi, by wspomagać swoje dzieci w procesie nauczania i rozwoju. Jest też grupa dzieci, o których zaburzeniach nawet ich najbliższe otoczenie nie ma pojęcia. Dzieje się tak albo z powodu zaniedbań, albo z powodu nieświadomości i niskiego wyczulenia na sprawy rozwojowe malucha w danej rodzinie. Zdarza się też, że uruchamia się u rodziców mechanizm obronny polegający na wypieraniu ze świadomości problemu. Bliskim łatwiej (oczywiście tylko pozornie) i emocjonalnie bezpieczniej jest przymykać oko na dziwaczność dziecka, niż szukać diagnozy i zacząć zajmować się terapią.

Dzieci te cechują zachowania powtarzające się lub uporczywe i bardzo ograniczony zakres zainteresowań. Te same kategorie dysfunkcji, występujące w stopniu od łagodnego do bardzo zaawansowanego, klinicznie definiują całe spektrum zaburzeń autystycznych , od Zespołu Aspergera po klasyczny autyzm. Choć umiejscowienie występujących w danej dziedzinie zaburzeń na osi autyzmu wg stopnia ich nasilenia jest pomocne w zrozumieniu klinicznych podobieństw badanych przypadków , to jednak nie wynika z tego, że Zespół Aspergera jest po prostu łagodniejszą formą autyzmu, ani to, że ZA i autyzm łączy coś więcej niż szeroko rozumiane podobieństwo kliniczne.

Przed rozpoczęciem pracy z dzieckiem, u którego zdiagnozowano Zespół Aspergera należy wziąć pod uwagę możliwość wystąpienia niżej wymienionych cech:

• możliwość niewielkiego rozwinięcia umiejętności motorycznych, takich jak kolorowanie, pisanie, posługiwanie się nożyczkami;
• niedojrzałość społeczna;
• problemy z koncentracją uwagi przez dłuższy czas;
• prawie obsesyjne zainteresowanie dziecka wybranymi dziedzinami lub zajęciami;
• możliwość odrzucenia dziecka przez rówieśników, a nawet wystąpienie wrogiego nastawienia;
• chęć nawiązania i utrzymania silniejszych więzi i kontaktów z osobami dorosłymi;
• problemy z nawiązaniem kontaktu z rówieśnikami i utrzymaniem ewentualnych bliższych więzi, kontakty są zwykle tylko powierzchowne;
• zwiększona aktywność (nadaktywność), niepokój;
• trudności w nauce, problemy z przyswajaniem wiedzy.

Zanim nauczyciel podejmie pracę z dzieckiem z Zespołem Aspergera, powinien poprzedzić ją dokładną obserwacją ucznia, ocenić rodzaj ewentualnych zaburzeń zachowania w grupie rówieśniczej i zaburzeń emocjonalnych lub ewentualnie braku występowania umiejętności adekwatnych do wieku dziecka.

Podejmując się edukacji dziecka, u którego zdiagnozowano Zespół Aspergera, należy zapewnić mu możliwe jak największe poczucie bezpieczeństwa i zminimalizować częste występowanie zmian. Stąd dzieci z tą przypadłością stanowią dla nauczycieli poważne wyzwanie.

Zespół Aspergera jako wyzwanie dla nauczyciela

Jedną z cech typowych dla dzieci z Zespołem Aspergera jest trudność dostosowania się do zmian, a wręcz niechęć do wszelkich nowości. Stąd przekazywanie nowej wiedzy lub włączenie do edukacji nowych zasad, wymaga od nauczyciela stosowania wyjątkowo delikatnych i zamaskowanych metod nauczania. Wprowadzania nowego materiału winno być poprzedzone długimi przygotowaniami i stosowaniem bardzo ciekawych, interesujących ucznia materiałów pomocniczych, typu obrazki, plakaty a nawet historyjki nawiązujące do przyszłego zakresu materiału.

Ponieważ dziecko z Zespołem Aspergera może mieć problemy językowe, praca z nim powinna być nastawiona na ciągłą pomoc i nakłanianie go do wyrażania swoich myśli bez względu na porażki. Problemy ucznia z nawiązaniem kontaktu z rówieśnikami są również wyzwaniem dla nauczyciela. W procesie nauczania w grupie rówieśników, należy dbać o to, by zminimalizować wzajemne niechęci, a nawet objawy agresji między dzieckiem z Zespołem Aspergera i pozostałymi dziećmi w grupie (klasie).

Trudna rola nauczyciela
Łącząc wszystkie te informacje, nauczyciel może pomóc dziecku z zespołem Aspergera w osiąganiu lepszych wyników w nauce i poprawnym funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej. Pamiętajmy, że zdiagnozowane i poddane terapii dziecko pracuje ze specjalistami, a zadaniem nauczyciela jest odnalezienie się w sytuacji edukacji dziecka ze specyficznymi potrzebami. Nie jest on jego terapeutą i nie ponosi odpowiedzialności za ten obszar jego rozwoju. Oczywiście o wiele trudniejsze zadanie czeka wychowawcę, który podejrzewa u swojego ucznia zaburzenia rozwojowe z tego spektrum, a dziecko takie nie jest zdiagnozowane i nie korzysta z fachowej terapii i leczenia. Wtedy pozostaje zwrócić się o pomoc do pedagoga i psychologa szkolnego i im pozostawić rozmowę z rodzicami o zauważonych trudnościach i możliwości skierowania ich do specjalistów. Personel szkolny nie ma kompetencji ani uprawnień do jednoznacznego zdiagnozowania dziecka. Jego rola to omówienie z rodzicami zachowań i cech malucha, które wydają się zastanawiające, a także motywowanie rodziny do kontaktu ze specjalistami.
Bywa, że dla niektórych dzieci z zespołem Aspergera konieczne jest nauczanie indywidualne. Najczęściej jednak mogą one uczyć się w zwykłej szkole, gdzie naturalnie niezbędne jest zrozumienie i wsparcie ze strony personelu szkolnego, grona pedagogicznego i oczywiście rówieśników.

Praca z dzieckiem z zespołem Aspergera
Praca z takim dzieckiem powinna polegać na zapewnianiu mu poczucia bezpieczeństwa i minimalizowaniu zmian, na jakie będzie ono narażone. Jest to zadanie trudne do realizacji w szkolnej rzeczywistości, ale warto zrobić w tym zakresie jak najwięcej. Przed wprowadzeniem nowego materiału dobrze jest dziecko do tego przygotować, o zmianach informować z dużym wyprzedzeniem oraz wykorzystywać np. obrazki, plakaty czy historyjki wiążące się z treścią materiału, z którym zetknie się uczeń.
Kolejnym wyzwaniem dla nauczyciela jest pomoc dziecku w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej, a innym uczniom w zrozumieniu jego trudności. Niejednokrotnie trzeba będzie łagodzić wybuchające z tego powodu konflikty oraz zmniejszać poczucie krzywdy u obu stron. Silne emocje mogą sprawiać, że dziecko z zespołem Aspergera będzie reagować gniewem, przez co inni uczniowie mogą tracić cierpliwość. Trzeba te spory łagodzić, a napięcie rozładowywać. Na pewno jest to trudne wyzwanie, zwłaszcza w liczniejszej klasie.
Dziecko z zespołem Aspergera będzie miało najczęściej niewiele zainteresowań, będzie skupiać się na jednej dziedzinie i uporczywie się jej trzymać. Należy kierować jego uwagę na inne dziedziny i obszary nauki, pamiętając jednocześnie o tym, co je pasjonuje. Dzieci takie są zwykle bardzo inteligentne i utalentowane, miewają fenomenalną pamięć. Najczęściej nie będą uzdolnione humanistycznie, ale powinny odnaleźć się w naukach matematycznych. Największą trudność będzie sprawiało im zastosowanie teorii w praktyce.

Bibliografia warta do przeczytania:

 M. L. Kutscher, T. Attwood, R. R. Wolff, "Dzieci z zaburzeniami łączonymi", Warszawa 2007

 R. Lora, "Czy zespół Aspergera to to samo co autyzm?"

 R. Stefańska - Klar, "Rozpoznanie i pomoc dziecku z zespołem Aspergera", Świat Autyzmu, nr 1-2, 2001.

Ewa Jonakowska „W strachu przed światem – o uczniu z zespołem Aspergera“  (8/2013) „Życia Szkoły“.